عوامل متمایز کننده موسیقی هنری، پاپ و سنتی
موسیقی شناسان گاهی موسیقی را توسط عوامل متمایز کننده سهگانهای مانند مثلث فیلیپ تگ (سه سبک بدیهی فولک، هنری و پاپ) دستهبندی میکنند. او توضیح میدهد که هر یک از این سه سبک قابل تمییز نسبت به دیگری قابل شناسایی میباشد.
دوره زمانی
موسیقی گاه توسط دوره زمانی ظهور یا زمان اوج طرفدارهای آن دستهبندی میشود مانند: موسیقی راک ده ۵۰ میلادی، موسیقی قرن ۱۷ ام، یا موسیقی دوره رمانتیک.
موسیقی ملی-منطقهای
این مسئله نیز امکانپذیر است که موسیقی را توسط عوامل جغرافیایی دستهبندی کنیم. به عنوان مثال میتوان به موسیقی استرالیا به عنوان معیار اصلی که شامل موسیقی راک استرالیا، موسیقی سنتی استرالیا، موسیقی غیر بومی و موسیقی جز یا کلاسیک استرالیا میباشد، اشاره کرد.
تکنیک و سازبندی
موسیقی همچنین از طریق جنبههای تکنیکی مانند سازهایی که برای اجرای آنها استفاده میشود طبقهبندی میشود. برای مثال موسیقی راک اغلب با ساز گیتار الکتریک و موسیقی کلاب با استفاده از درام-ماشین یا سینث سایزرها مرتبط شمرده میشود.
ریشههای در هم آمیخته
احتمال میرود که یک سبک برای بیان ریشه خود به عنوان دو سبک در هم آمیخته شده مانند راک-بلوز و جز-لاتین برچسب در یافت کند. از برخی سبکها بدون نام بردن از دو سبک در هم آمیخته شده برای آنها استفاده میشود. مثال این موضوع سبکهای کراس اور یا فیوژن-جز (ترکیبی از جز و موسیقی راک) میباشد.
کارکردهای اجتماعی
موسیقی همچنین میتواند توسط کارکردهای اجتماعی آن دستهبندی شود. مثالهای بدیهی آن عبارت اند از: موسیقی عروسی یا موسیقی سال نو.
موسیقی رمانتیک :
منابع و مشخصات سبک رمانتیک
با خارج شدن آهنگسازان از زیر سلطه اشراف و آزادی که از این طریق کسب کردند، فرمهای دقیق و ترکیبات موزون و مطبوع اصوات نیز دگرگون شد. در حقیقت اصول کلی کلاسیکها مثل هارمونی و بسط و گسترش موتیفی از بین نرفت بلکه به شکل دیگری تکمیل شد. در این دوران بود که انواع مختلف و جدید موسیقی به وجود آمد. سالهای ۱۸۳۰ از نظر ظهور قطعات کوتا پیانویی اهمیت خاصی دارند و این یکی از مهمترین خصوصیات موسیقیدانان رمانتیک بود که توجه فوق العادهای به قطعات مجزا و مینیاتوروار داشتند نه به کل قطعه. به عبارت دیگر آهنگسازان رمانتیک احساسات شدید درونی خود را بیشتر در بیانی کوتاه و تعزلی عرضه میکردند نه در قالبهای پیچیده و بزرگی چون فرم سونات. اکثر اثار آهنگسازان قرن هجدهم، در فرمهای چند مومانی، سونات، سمفونی و کوارتت بود در حالی که بیشتر آثار ارکستری رمانتیکها در یک مومان (مانند پوئم سمفونیها، قطعات کوتاه پیانویی، قطعات لیریک پیانویی و آوازهای سلو - لید)تصنیف میشد.
از جمله عواملی که باعث شد آهنگسازان رمانتیک به فرمهای کوتاهی که دارای تقارن و توازن ساختمانی موسیقیایی هستند گرایش پیدا کنند، تأثیر فراوان ترانهها، رقصهای محلی و ملودیهای اپرای ایتالیا بود. موسیقی رقص به طور طبیعی دارای فرازها و جملات متقارن است و به همین دلیل بیشتر ملودیهای دمانتیک از یک تقارن جملهای (اغلب جملات هشت میزانی) برخوردارند. مهمترین نمونه این تأثیرات را در آثار پیانوئی شوپن مثل مازورکاها، پولونزها و والسها میتوان به خوبی مشاهده کرد. بنابراین فرم اشعار ترانهها و رقصهای محلی تأثیر کلی در ساختمان ملودی دارد. ملودیهای اغلب آثار شومان از یک تقارن که نتیجه تأثیر ادبیات در موسیقی اوست برخوردار است. برای نمونه تم اصلی تریو در رمینور او دارای تقسیم بندیهای مساوی و برابری است که از لحاظ ساختمانی کاملاً بر فرم بندبند شعر منطبق است. آوازهای شومان نمونه کاملی از ترکیب موسیقی و شعر است که در موسیقی سازی او نیز تأثیر بسزائی به جای گذاشتهاند. همین رابطه شعر و موسیقی را در آثار لیست خصوصاً قطعه پیانوی سونته دل پتارکا و پوئم سمفونیهای او میتوان مشاهده کرد. موسیقی کلاسیک و رمانتیک، تالیف فردریخ بلوم)
همانند موسیقی کلاسیک، اغلب ملودیهای رمانتیکها بر روی اکمپانیمان با جمله بندیهای مشخص و متقارن بنا شدهاند ولی ملودیهای رمانتیک چه از جملات تصنیف شده باشند و چه از موتیفها طولانی تر از کلاسیکها هستند. یکی دیگر از مشخصات مهم ملودیهای موسیقی رمانتیک خصوصاً در اواخر این دوره استفاده از پرشهای بزرگی چون فواصل ششم، هفتم، کاسته یا افزوده در ملودی برای بیان موسیقایی هر چه بیشتر است. در نتیجه وسعت صوتی ملودیها بیشتر شد.
آهنگسازان به رنگ آمیزی ملودیها نیز توجه خاصی داشتند، به طوری که یک ملودی در مناطق صوتی مختلف و در میان رنگ آمیزیهای مختلف سازها تقسیم میشد. (موسیقی در عصر رمانتیک، آلفرید آینستاین، ۱۹۴۷)
در نتیجه گرایشهای ناسیونالیستی، ملودیهای فولکوریک با جمله بندیهای بی قاعده و تبادل گامهای ماژور - مینور و مدال در موسیقی و ملودیهای رمانتیک تأثیر عمیقی گذاشت. آزادی و قابل انحناء بودن ریتم یکی از بارزترین مشخصاتی است که موسیقی رمانتیک را از کلاسیک جدا میسازد. انواع ریتمهای متقاطع دوتایی در مقابل سه تایی و پاساژهای سریع بی قاعده دست راست پیانو در مقابل ضربهای منظم و قوی دست چپ از مشخصات برجسته آثار برامس، لیست و شوپن است.
یکی دیگر از مهمترین مشخصات موسیقی رمانتیک، وحدت و پیوستگی در کل قطعهاست که به وسیله تکنیک تغییر و انتقال تمی و به کار بردن آن در تمام مومانها و مکانهای مختلف اثر به دست میآید. لیست در تمام پیئم سمفونیهایش از این تکنیک جدید استفاده کردهاست، بدین صورت که یک تم مشخص به صورت اصلی یا اشکال مختلف و تغییر یافته ش به منظور ایجاد وحدت و یکپارچگی در اکثر مومانها و یا که یکی از ویژگیهای موسیقی رمانتیک است بعدها تأثیرات فراوانی در لایت موتیف واگنر به جای گذاشت. (تاریخ موسیقی، تالیف لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کرباسی)
از دیگر دستاوردهای رمانتیک بسط و گسترش هارمونی (آزادی بیشتر در به کارگیری کروماتیسم و دیسونانسها) و رنگ آمیزی ارکستری و توجه به سونوریتههای جدید است. هارمونیهای کروماتیک، محسوسهای کروماتیک، مدولاسیونهای درو، تونالیتههای مبهم، آکوردهای پیچیده، استفاده آزادانه از نتهای غیر هارمونیک و کادانسهای غیر مشخص و نامعلوم از جمله عواملی هستند که آهنگسازان رمانتیک برای محو و تاریک کردن تونالیته به کار میگرفتند. برخلاف کلاسیکها که اکثراً از تولیتههای محدودی استفاده میکردند، رمانتیکها تمامی تنالیتههای موجود را به کار گرفتند و حتی تنالیته فادیز - مینور به تنالیته رمانتیک موسوم شد. بکارگیری تنالیتههای مینور و عموماً از مشخصات بارز موسیقی رمانتیک است، زیرا در حالی که فقط پنج درصد از آثار سمفونیک کلاسیک در تنالیته مینور نوشته شدهاست، در نیمه دوم قرن نوزدهم بیش از ۷۰ درصد از آثار سمفونیک در تنالیته مینور است. طبق تعریف واگنر، ملودی به صورت نمای ظاهری هرمونی در آمده بود و یک جزء ترکیب دهنده آکورد محسوب میشد. همانطور که میدانیم، آهنگسازان در قرن هجدهم هرگز در هارمونی و ملودی گامی فراتر از بکارگیری آکوردهای معمولی و هفتمها برنداشتند. در نتیجه انقلاب صنعتی، اصطلاحات فراوانی در ساختمان سازهای بادی و هم چنین ساز پیانو به وجود آمد. بنابراین سونوریتههای جدیدی در پیانو کشف شد و از همه مهم تر ترکیبات جدید ارکستری با رنگ آمیزی جدید به وجود آمد. مهمترین ویژگی رنگ آمیزی ارکستر در این دوره توجه به کلارینت، کلارینت باسف هورن انگلیسی و فرانسوی و هم چنین هارپ است. (تاریخ جامع موسیقی، ترجمه بهزاد باشی)
گروه سازهای زهی، بادی چوبی و بادی برنجی وسیع تر شدند و هر بخش از آنها با تقسیمات جداگانهای به صورت دویز مورد استفاده قرار گرفتند. بالطبع ارکستراسیون رمانتیکها کامل تر و رنگین تر از کلاسیک تر شد و سازهایی نیز به ارکستر افزودند. برای مثال بتهون در سمفونی پنجم، سازهای پیکولو و کنتراباسون (کنتراناگوت) را به سزاهای ارکستر افزود و واگنر که اهمیت فوق العاده برای سازهای بادی قایل بود توبای واگنری و کرآنگله را نیز به ارکستر اضافه کرد. برلیوز برای اجرای آثارش ارکستر بسیار عظیمی تشکیل داد و در این رابطه بود که کتاب سازشناسی معروف خود را نیز در سال ۱۸۴۴ منتشر کرد.
همان گونه که گفته شد، حدود سال ۱۸۰۰ بود که اغلب فرمهای کلاسیک، مانند سونات، سمفونی، کوارتت و واریاسیون و غیره اهمیت خود را از دست دادند و آهنگسازان بیشتر به تصنیف قطعات کوتاه و مستقل پیانویی و هم چنین لید پرداختند. در واقع این دو فرم موسیقیایی از مهمترین ویژگیهای دوره رمانتیک به شمار میآیند. (تاریخ موسیقی، اثر لوست مارتیروسیان، ترجمه سیروس کرباسی)